Amersfoort is een van de drie Europese steden waar het vierjarige EU-project SCOREwater plaatsvindt. In Amersfoort en in Barcelona en Göteborg wordt door overheden en bedrijven met behulp van slimme technologie onderzoek gedaan naar effectiever waterbeheer.
Wateroverlast en watertekort, hoe kunnen we dit in de toekomst beter managen? Dat is de centrale vraag die SCOREwater zichzelf stelt. Het vier jaar lopende project, dat voluit Smart City Observatories implement REsilient Water Management heet, ging op 1 mei 2019 officieel van start. Elk van de drie deelnemende steden heeft eigen specifieke onderzoeken. In Amersfoort gebeurt het onderzoek in het Stationsgebied en in de wijk Schothorst. De gemeente werkt hierbij samen met de bedrijven Civity uit Zeist en HydroLogic uit Amersfoort. Het eveneens in Amersfoort gevestigde Future City, een netwerk dat kennis uitwisselt tussen bedrijven, overheden, technologieprofessionals en stedenbouwers, verzorgt de Europese communicatie van het project.
Klimaatbestendiger
Het Stationsgebied zal de komende jaren worden heringericht. Er komt meer groen om deze entree van de stad publieksvriendelijker te maken en om in warme perioden de hittestress in de hoogbouwomgeving te verminderen. Ook wil de gemeente de wateroverlast tegengaan die hier ontstaat na zware regenval. Het beheer en efficiënt opslaan van grondwater in dit gebied is tevens van belang voor de aanleg van de fietsenkelder die onder het Stationsplein is gepland.
In Schothorst voert de gemeente diverse onderzoeken uit waarbij ook burgerinitiatieven worden betrokken. De gegevens worden gebruikt voor toekomstige maatregelen om wijken van de stad klimaatbestendiger te maken. Extreme weersomstandigheden als gevolg van klimaatverandering kunnen in steden leiden tot hittestress, watertekort of overstromingen. Zo liep bij Station Schothorst in september vorig jaar nog een tunnel onder water, wat gevaarlijke situaties opleverde. Het is een van de voorbeelden die wethouder Fatma Koser Kaya (economie en smart city) aanhaalt voor de Amersfoortse deelname aan SCOREwater. “Dit project verschaft data die helpt om dit te voorkomen bij de aanleg van nieuwe tunnels. In Schothorst willen we ook voor de herinrichting van bepaalde locaties de effecten van infiltratie onderzoeken, zodat overtollig regenwater beter wegstroomt of in buffers kan worden vastgehouden. De toegepaste technieken en de informatie die de onderzoeken in het Stationsgebied opleveren, kunnen weer worden gebruikt om er beleid op te baseren bij de ontwikkeling van deze en andere locaties in Amersfoort of elders.”
Die onderzoeken worden deels uitgevoerd door HydroLogic, dat is gespecialiseerd in slim waterbeheer en ICT. Sinds de oprichting in 2000 werkt dit bureau aan oplossingen voor waterproblemen van gemeenten, waterschappen en Rijkswaterstaat en overheden in het buitenland. Oprichter en eigenaar Arnold Lobbrecht is een van de aanjagers van SCOREwater. “Dit project valt onder het Horizon 2020 programma van de Europese Commissie, dat is bedoeld om Europa op technologisch gebied sterker te maken en op de wereldkaart te zetten. Horizon 2020 omvat verschillende thema’s. Daarbinnen heb je zogenoemde calls – oproepen voor onderzoeksvoorstellen – waar je met partner-organisaties op kunt inschrijven.”
SCOREwater: Internationaal
Eén van die calls leidde tot de samenstelling van een internationaal consortium dat een gemeenschappelijk voorstel deed met het project SCOREwater. Lobbrecht: “De call was gericht op hoe je ICT kunt inzetten om water- en klimaatproblemen rondom steden inzichtelijk te maken en hoe je kunt helpen die steden beter bestand te maken tegen de effecten van klimaatverandering. Je werkt dan met partijen uit minimaal drie Europese landen in een combinatie van overheden, bedrijfsleven en onderzoeksinstellingen, de zogenaamde gouden driehoek. Deze constructie is ideaal voor praktijkonderzoek, omdat je veel van elkaar kunt leren en ook goed een businesscase kunt beproeven.”
Ook Civity uit Zeist fungeert als Nederlandse partner in het project. Het bedrijf werd zes jaar geleden opgericht om aanbieders en vragers van data met elkaar te verbinden, zegt directeur Arjen Hof. “Grote steden als Amsterdam, Den Haag en Utrecht begonnen toen hun data deels toegankelijk te maken voor derden. Bijvoorbeeld informatie over waar de afvalbakken zich bevinden, welke bomen er binnen de gemeente staan en waar het openbaar vervoer rijdt. Deze open data werden vervolgens gebruikt voor routeplanners of apps als Buienradar.”
Civity ging al die open data harmoniseren, kwalitatief verbeteren en makkelijk vindbaar maken via platforms. Het bedrijf deed dit onder andere voor Amersfoort en Utrecht, waarmee ook wordt samengewerkt op het gebied van de energietransitie. “Veel van de concepten daar gaan ook over mobiliteit en water en er vindt al kennisuitwisseling plaats. Over een halfjaar moeten onze SCOREwater-plannen concreet zijn en begint de implementatie ervan. Vanaf begin 2020 gaan we de eerste voorbeelden zien.”
"We beproeven hier moderne manieren waarop je in groeiende steden met problemen omgaat.”
- Arnold Lobbrecht - oprichter en eigenaar HydroLogicDe EU financiert SCOREwater, waardoor de gemeente alle kosten vergoed krijgt. Deelnemende bedrijven nemen 30 procent van de kosten voor eigen rekening. “Die investering doen we omdat wij met deze projecten nieuwe producten en diensten ontwikkelen en toetsen”, zegt Arnold Lobbrecht. “Dat is ook de essentie van dit soort projecten: het moet echt passen binnen de business die je al hebt. We doen naast SCOREwater ook andere Europese projecten. Zoals een innovatief meetproject op het gebied van water en klimaat op het Afrikaanse continent, waar we samenwerken met TU Delft en andere grote Europese researchorganisaties. Je ziet in al die projecten dat het meten in de atmosfeer en het watersysteem met satellieten, radars en meetinstrumenten in het veld een steeds belangrijkere rol heeft. Nieuwe elementen daarin zijn de aanvullende observatiedata van burgers, zoals bij SCOREwater, waar we werken met Meet je stad! van De WAR. We beproeven hier moderne manieren waarop je in groeiende steden met problemen omgaat.”
Vernieuwingsslag
Daarbij heeft de gemeente ook een duurzaamheidopdracht te vervullen, onder meer om in 2030 als stad CO2-neutraal te zijn, zegt wethouder Koser Kaya. “Via Operatie Steenbreek en door samenwerking met burgerinitiatieven willen we het publiek betrekken bij onderzoeken en metingen. Juist met hulp van burgers kunnen we een beter beeld krijgen van de luchtkwaliteit, geluidshinder, mobiliteit, veiligheid en andere thema’s die effect hebben op de leefomgeving. Waterbeheer is daarin heel belangrijk. Als het SCOREwater project goed verloopt kunnen we het ook tussentijds al opschalen voor andere gebieden zoals de ontwikkeling van De Nieuwe Stad of de Isselt. Integraal werken is voor de gemeente nog geen automatisme. Bij een infrastructuurproject als het aanleggen van een fietsenkelder concentreren we ons normaal gesproken op de bouw en verzamelen we geen gegevens over de bodem, terwijl er nu een kans is om dat mee te nemen en te koppelen aan de hele herinrichting van het Stationsgebied. Het is belangrijk om een vernieuwingsslag te maken, maar je moet als stad niet alles zelf willen doen. Op deze manier voorkom je dubbel werk en nodeloos hoge kosten per gemeente. SCOREwater is in zekere zin een proeftuin waar wij van gaan leren, maar anderen ook.”
Meer groen en blauw
Daar is Arnold Lobbrecht het mee eens. Technieken die voor de ene stad zijn ontwikkeld kunnen ook in andere steden worden toegepast. “In Barcelona wordt rioolwater geanalyseerd om te kijken wat voor stoffen, bacteriën en virussen er in zitten om vast te stellen hoe gezond een wijk is. In Göteborg wordt in het centrum een spoortraject aangelegd waarbij stadsdelen openliggen en gedraineerd worden. Ze willen er analyseren hoe je met zo weinig mogelijk schade in de omgeving zo’n plan uitvoert. Het project in Amersfoort is eigenlijk het meest direct aan de call gerelateerd. Namelijk hoe we steden kunnen verduurzamen door op een andere manier met water en ruimte om te gaan. Of ook wel: wat is het effect van meer groen en blauw? Denk aan waterbuffers waarmee je een teveel aan water tijdelijk kunt opslaan: in steden als Rotterdam doen ze dat met waterpleinen in het centrum van de stad. Of infiltratie door open bestrating, waardoor je overtollige neerslag naar de bodem afvoert. Of het vasthouden van water op groene daken en gevels. In droge perioden heb je dan weer meer vocht in de omgeving waardoor de temperatuur ’s zomers minder stijgt. Het zijn onderdelen van klimaatadaptatie die nu in steden over de hele wereld spelen.”
Dit artikel verscheen op 15 oktober 2019 in het Algemeen Dagblad.
