Klimaatbestendige Water Aanvoer: alternatieve zoetwateraanvoer tegen watertekort en verzilting

Published on 14 september 2022 by Minke Wuis

De gevolgen van klimaatverandering worden steeds duidelijker zichtbaar. Na 2018, 2019 en 2020 beleven we dit jaar opnieuw een zeer droge zomer en is er sprake van een feitelijk watertekort.

De rivierafvoer zijn deze zomer uitzonderlijk laag, met medio augustus een afvoer van ca. 675 m3/s. Momenteel is de rivierafvoer bij Lobith ca. 875 m3/s , maar de lage afvoeren lijken de komende tijd nog aan te houden. Door de lage rivierafvoeren is er in de Rijn-Maasmonding minder ‘tegendruk’ tegen het zoutere zeewater en trekt de verzilting verder het gebied in. Zoetwateraanvoerpunten van de waterschappen in West-Nederland raken hierdoor verzilt waardoor niet overal volledig in de aanvoer van zoetwater via de reguliere routes kan worden voorzien. Daarbij is de watervraag in de gebieden van de waterschappen in de zomer groot: Het voorjaar en de zomer zijn relatief droog verlopen en het neerslagtekort behoort tot de 5% droogste jaren. Om West-Nederland toch van zoetwater te voorzien is per 18 juli 2022 de KWA (Klimaatbestendige Water Aanvoer) ingezet. Wat houdt de KWA precies in, wat zijn de uitdagingen bij de inzet van de KWA en op welke wijze is HydroLogic betrokken? In deze blog vertellen wij u meer hierover.

Wat is de KWA?

Zodra de Rijnafvoer te laag wordt en de inlaatpunten langs de Hollandsche IJssel dreigen te verzilten, wordt een beroep gedaan op de Klimaatbestendige Water Aanvoer (KWA). Dit betekent dat er minder water wordt ingelaten uit de Hollandsche IJssel en in plaats daarvan water vanuit het Amsterdam-Rijnkanaal en de Lek naar West-Nederland wordt aangevoerd. Zo kunnen de hoogheemraadschappen van Rijnland, Delfland en Schieland en de Krimpenerwaard over zoetwater blijven beschikken.

Wanneer wordt de KWA ingezet?

De inzetcriteria voor de KWA zijn afhankelijk van de periode in het jaar, waarbij de afvoer bij Lobith, de watervraag van de waterschappen en de zout/chlorideconcentratie bij Krimpen a/d IJssel worden meegewogen. De commissie KWA, bestaande uit Rijkswaterstaat en de betrokken waterschappen, besluit uiteindelijk of en wanneer de KWA kan worden ingezet.

Als de KWA in werking treedt, wordt water ingelaten vanuit het Amsterdam-Rijnkanaal (via het Noordergemaal en de Aanvoerder) en de Lek (via gemaal de Koekoek) naar het gebied van HDSR.

Via de Leidsche Rijn en Oude Rijn wordt het water bij Bodegraven doorgevoerd naar het gebied van Rijnland (max. 6.9 m3/s). Door Rijnland wordt vervolgens weer max. 2.9 m3/s geleverd aan Delfland (Dolk), waarvan Schieland nog max. 1.1 m3/s ontvangt (via Bergsluis).

KWA+

Als onderdeel van het Deltaprogramma zoetwater is als maatregel voorgesteld om het wateraanbod in geval van lage rivierafvoeren te vergroten: de KWA+. De KWA+ creëert een zoetwaterbuffer in de Hollandsche IJssel, zodat Gouda ook bij lage rivierafvoeren zoetwater uit de Hollandsche IJssel kan blijven onttrekken (max. 4.5 m3/s via ZWB HIJ). Het streven is dat ook de nabijgelegen inlaat Snelle Sluis (Ringvaart boezem van HHSK) in deze situatie zoet water kan inlaten vanuit de HIJ. Het opplussen van de KWA is een Deltabeslissing, waarvan de eerste fase (van 7 naar 15 m3/s doorvoer naar Rijnland) in de komende jaren zal worden uitgevoerd, de tweede fase (maatregelen nader te bepalen) in 2028.

Hoe werkt de Zoetwaterbuffer Hollandsche IJssel?

De Hollandsche IJssel (HIJ) is een belangrijke bron in de zoetwatervoorziening van West-Nederland. Bij lage rivierafvoeren is deze zoetwaterbron gevoelig voor verzilting.

Het ‘instellen’ van de zoetwaterbuffer Hollandsche IJssel (ZWB HIJ) vraagt om bovenstroomse aanvoer van zoet water op de HIJ, via de Waaiersluis (en gemaal de Waaier) en/of via de Krimpenerwaardroute (nog niet definitief, gemaal Verdoold). Vervolgens moeten deze aanvoer naar de HIJ en de onttrekkingen aan de HIJ in balans worden gebracht om de zoetwaterbuffer in stand te houden. Diverse zouttransportprocessen op de HIJ (advectief en dispersief zouttransport) dragen bij aan de verzilting van de HIJ. Om te voorkomen dat ook de bovenloop van de HIJ, en daarmee de ZWB, verzilt raakt, is het in sommige omstandigheden nodig om meer water aan te voeren naar de ZWB dan dat er onttrokken wordt.

Door HydroLogic is in diverse modelstudies het benodigde debiet voor de ZWB HIJ onderzocht en is geanalyseerd of daarbij extra aanvoer nodig is om de ZWB HIJ ‘zoet’ te houden. Dit debiet is sterk afhankelijk van de ernst en duur van de verziltingsperiode. In de zomer van 2018, een periode met groot neerslagtekort en lage rivierafvoeren, is door de waterbeheerders voor het eerst in de praktijk ervaring opgedaan met het instellen en in stand houden van de ZWB HIJ. Hierbij is het streven geweest om de onttrekking aan de ZWB HIJ in balans te houden met de totale aanvoer naar de HIJ. Ook deze zomer wordt de zoetwaterbuffer HIJ ingezet en ervaring opgedaan met de ZWB onder verschillende condities, zoals zeer lage rivierafvoeren en springtij. Ook hierbij is het streven om in ieder geval de ZWB in balans te houden met indien mogelijk een beperkt surplus voor langdurige instandhouding van de ZWB HIJ.

Onze bijdrage

De afgelopen jaren is HydroLogic veelvuldig betrokken geweest bij diverse projecten over de inzetmogelijkheden van de KWA en de ZWB HIJ. Zo was HydroLogic o.a. betrokken bij diverse modelstudies naar de inzetmogelijkheden van de KWA en ZWB HIJ en de benodigde debieten, rekening houdend met wisselende watervraag, klimaatverandering en veranderingen in het hoofdwatersysteem. Ook heeft HydroLogic met haar stuurbaar buffernetwerk concept ten grondslag gestaan aan de nieuwe waterverdelingsstrategie KZH. Deze nieuwe strategie (die de komende jaren verder wordt doorontwikkeld) wordt in deze zomer al ten dele beproefd en mag daarmee als een eerste stresstest worden beschouwd voor het in stand houden van de zoetwaterbuffers in de Rijn-Maasmonding, maar ook Amsterdam-Rijnkanaal, IJsselmeer en rivierengebied.

In de droge zomer van 2018 is de KWA met ZWB HIJ langdurig ingezet en beproefd in verschillende stadia met verschillende aanvoerdebieten al naar gelang de watervraag/behoefte. Hierbij heeft HydroLogic de betrokken waterbeheerders bij de verschillende scenario’s geadviseerd. Ook deze zomer wordt de KWA met ZWB HIJ langdurig ingezet en ondersteunt HydroLogic de betrokken waterbeheerders met advies en scenario’s over de zoetwaterbuffers in de Rijn-Maasmonding.

In de Hollandsche IJssel en Rijn-Maasmonding regio is HydroLogic al enkele jaren betrokken bij de Slim Watermanagement redeneerlijnen en het Slim Watermanagement informatiescherm.

In 2017 heeft HydroLogic een specifieke redeneerlijn voor slim watermanagement ontwikkeld voor wateroverlast en watertekort situaties in de Hollandsche IJssel regio. In 2019 is de redeneerlijn voor watertekort situaties in de Hollandsche IJssel regio uitgebreid naar de Rijn-Maasmonding regio en geactualiseerd naar aanleiding van de ervaringen van de zomer 2018. In 2021 is de redeneerlijn wederom geactualiseerd, ditmaal op basis van actuele inzichten over verzilting op de Hollandsche IJssel en Lek.

In het Slim Watermanagement Informatiescherm voor de regio is een KWA dashboard ingericht. In dit KWA dashboard hebben waterbeheerders inzicht in het regionale watersysteem met de belangrijkste KWA debieten en verziltingslocaties in beeld en worden zij in staat gesteld om maatregelen met effecten over de beheergrenzen heen beter op elkaar af te stemmen.

Ook de rest van de zomer blijft HydroLogic de waterbeheerders in deze uitdagende periode van lage rivierafvoeren met behulp van informatieschermen en advies waar mogelijk ondersteunen om het beschikbare (zoet)water zo efficiënt en effectief mogelijk in te zetten.